Projekt „Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie" łączy aspekty retencjonowania wody i ochrony przeciwpowodziowej kładąc zdecydowany nacisk na realizację niewielkich inwestycji w początkowym biegu rzek i strumieni w zlewniach górskich.

Projekt realizowany był od 2007 r. i został zakończony w 2015 r. Źródło finansowania ma stanowić III oś priorytetowa Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko" - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (środki Funduszu Spójności). Całkowita wartość brutto projektu wynosi ponad 172 mln zł.

Umowa o dofinansowanie nr POIS.03.01.00-00-003/10-00 dla projektu została zawarta 29 sierpnia 2011 r. pomiędzy Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe a Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wniosek o dofinansowanie projektu został złożony w NFOŚiGW 30 czerwca 2010 r.

Polska jest krajem, w którym zasoby wodne są mniejsze niż w innych państwach europejskich, ponadto obserwowane w ciągu ostatnich lat anomalie klimatyczne powodują zmiany w rozłożeniu opadów w czasie. O ile sumaryczna roczna ilość opadów w naszym kraju nie zmienia się, to występują zwiększone wielokrotnie opady w krótszych okresach czasu. Powoduje to zwiększony, szybki spływ wód bliski stanom ekstremalnym powodujący zniszczenia i zwiększający zagrożenia suszą.

Skalę potrzeb wciąż obrazuje klęska powodzi z lipca 1997 roku w dorzeczu Odry i Wisły, spowodowana długotrwałymi opadami na południu kraju. Zalanych wówczas zostało łącznie 234 tys. ha lasów, zniszczonych ok. 100 km zabudowy potoków górskich i wiele urządzeń małej retencji.

Łączne straty powodziowe na terenie Polski oszacowano wtedy na ok. 12 mld zł.

Cel projektu

Celem projektu było spowolnienie odpływu wód z terenów górskich poprzez zwiększenie możliwości retencyjnych zlewni.

Pozwoli to na zminimalizowanie negatywnych skutków zjawisk naturalnych w postaci: powodzi, niszczącego działania wód wezbraniowych oraz suszy na górskich obszarach leśnych.  

W ramach projektu zaplanowano działania zwiększające możliwości retencyjne obszarów górskich (m.in. budowę zbiorników, renaturyzację potoków i obszarów podmokłych), chroniące stoki przed nadmiernym spływem powierzchniowym oraz gwarantujące utrzymanie właściwego stanu technicznego istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej. W skład zadań inwestycyjnych weszły kompleksowe zabiegi łączące przyjazne środowisku metody przyrodnicze i techniczne.

1. Retencjonowanie i renaturyzacja cieków stałych oraz obszarów podmokłych

w tym m.in.:

• Przywracanie naturalnego kształtu cieków

2. Budowa/ modernizacja zbiorników retencyjnych

3. Ograniczanie i kontrola spływu powierzchniowego (retencja stokowa)

w tym m.in.:

• Neutralizacja skutków spływu powierzchniowego na drogach i szlakach zrywkowych

• Wyrównywanie i spowalnianie spływu wód wezbraniowych (retencja powodziowa)

• Rozbiórka i modernizacja infrastruktury niedostosowanej do wód wezbraniowych

• Budowle i zabiegi wytracające energię wody

Zakres działań

Projekt był działaniem kompleksowym, realizowanym w newralgicznych obszarach górskich zlewni. Brały w nim udział prawie wszystkie nadleśnictwa z terenów wyżynnych i górskich. Prace polegały przede wszystkim na spowalnianiu i ograniczaniu gwałtownego spływu wód w potokach górskich oraz spływu powierzchniowego. Tworzono m.in. oczka wodne, zbiorniki retencyjne, tereny podmokłe i zalewowe. Renaturyzowane były cieki uregulowane, przywracano krętość cieków (układ bystrze/przegłębienie) oraz ciągłość ekologiczną (modernizacja budowli istniejących, w tym budowa przepławek dla ryb, pochylnie dla organizmów żywych itp.). Prowadzono również prace w celu ochrony skarp potoków oraz zabezpieczenia zboczy, dróg leśnych i szlaków zrywkowych przed nadmiernym spływem wód powierzchniowych. Dzięki nim następuje spowolnienie obiegu wody w zlewniach górskich oraz wzrost retencjonowania wód opadowych w ściółce i glebie leśnej.

Szczególną uwagę przy doborze możliwych do zastosowania rozwiązań zwrócono na wzmocnienie funkcji ochronnych lasów górskich, które w ogólnym ujęciu, polegają na:

• ochronie gleb przed erozją powierzchniową poprzez przykrycie gleby roślinnością lub ściółką leśną,

• spowolnieniu obiegu wody w zlewniach górskich dzięki zretencjonowaniu części wód opadowych na roślinach oraz w ściółce i glebie leśnej,

• zmniejszaniu fal wezbraniowych i wydłużeniu czasu ich trwania, czego skutkiem jest zmniejszenie zagrożenia powodzią,

• pozytywnym oddziaływaniu ekosystemu leśnego na jakość wód w potokach górskich.

Najważniejsze efekty projektu:

•    podniesienie poziomu wód powierzchniowych i gruntowych
•    spowolnienie i wyrównanie odpływu wód ze zlewni górskich
•    zmniejszenie zagrożenia powodziowego i szkód powodowanych przez wody wezbraniowe
•    odtworzenie lub poprawa stanu siedlisk podmokłych
•    poprawa bioróżnorodności ekosystemów leśnych
•    utworzenie nowych i poprawa istniejących siedlisk oraz wodopojów dla dzikich zwierząt
•    przywrócenie ciągłości biologicznej cieków
•    ograniczenie skutków suszy

Rezultaty

Zestawienie osiągnięcia wskaźników realizacji projektu MRG wynikających z podpisanej Umowy o dofinansowanie.

Zakładana liczba obiektów do wykonania wynikająca z Umowy o dofinansowanie projektu wynosi 3500 szt. obiektów oraz ok. 1,3 mln m³ zretencjonowanej wody.

Nadleśnictwa realizujące projekt wykonały 3553 szt. obiektów i zretencjonowały ponad 1,5 mln m³ wody. 

Przykładowe fotografie wykonanych obiektów zamieszczono w galerii powyżej.

W ramach projektu Nadleśnictwo Węgierska Górka zainstalowało wodospusty drewniane frezowane na drogach stokowych Nadleśnictwa:

Celem planowanych inwestycji było ograniczenie i kontrola nadmiernego spływu powierzchniowego wody poprzez zainstalowanie wodopustów na drogach stokowych.

Kwota wydatków kwalifikowalnych:  731 839,31 zł

kwota dofinansowania:  622 063,41 zł